Noclegi w Olsztynie
Gastronomia
Rekreacja
Imprezy i wydarzenia
Bazylika Archikatedralna p.w. Św. Jakuba Starszego |
Gotycki, halowy kościół farny średniowiecznego Olsztyna. Konkatedra warmińska, od 1992 r. archikatedra. Głowna świątynia rezydującego w Olsztynie arcybiskupa warmińskiego. Podniesiona do godności bazyliki mniejszej w 2004 r.
Historia Kościół wznoszony od założenia miasta, z końcem XIV w. ukończony korpus świątyni i trzykondygnacyjna wieża. W XVI w. założono sklepienia, w 1596 r. podwyższono wieżę do 7 kondygnacji, nakrywając ją dachem namiotowym z renesansową latarnią. W 1721 r. Piotr Olchowski z Reszla dobudował obie kaplice przywieżowe. W 1807 r. rosyjscy jeńcy, przyprowadzeni przez wojska napoleońskie i uwięzieni w kościele wzniecili ogień w wyniku czego naruszona została konstrukcja kościoła. W 1819 r. runęło sklepienie nad emporą organową. Kościół od lat nieremontowany i grożący zawaleniem zamknięto w 1864 r. Renowacja pod kierunkiem pruskiego ministra ochrony zabytków Ferdynanda von Quasta w latach 1866-68. Kolejny pożar w 1896 r., spłonął wtedy ołtarz główny. W latach 1898-1900 organistą w kościele był Feliks Nowowiejski, późniejszy kompozytor muzyki do „Roty”. Podczas II wojny światowej kościół uratowany od zagłady przez ks. Jana Hanowskiego, który wymusił na dowództwie radzieckim niepalenie olsztyńskich kościołów. Od 1965 r. świątynia jest grobowcem biskupów warmińskich, pochowani są w katedrze biskupi Tomasz Wilczyński, Józef Drzazga i Jan Obłąk. Podczas pobytu w Olsztynie w dniach 5-6 czerwca 1991 r. papież Jan Paweł II odprawił w katedrze mszę. Archikatedra została podniesiona do godności bazyliki mniejszej przez papieża Jana Pawła II w 2004 r. W prezbiterium ołtarz główny wykonany w 1896 r. przez firmę Rottermund z Norymbergi, flankowany na filarach przez zachowane z pożaru barokowe figury ŚŚ. Jakuba Starszego i Andrzeja. Pod nimi we wnękach tabernakulum z gotycką kratą i renesansowym malowidłem Chrystusa Boleściwego, po drugiej stronie relikwiarz Św. Wojciecha. Barokowa XVII-wieczna chrzcielnica z czarnego marmuru do prezbiterium przeniesiona została z kaplicy chrzcielnej. W belce tęczowej ponadnaturalnej wielkości krucyfiks, wyrzeźbiony w 1680 r. przez Izaaka Rigę z Kr ólewca. W nawie głównej na filarach neogotyckie figury ŚŚ. Wojciecha, Antoniego Padewskiego, Wincentego, Notburgi, Jana Chrzciciela, Barbary i Walentego oraz ambona z 1913 r. z warsztatu Splietha z Elbląga, ozdobiona rzeźbionymi wizerunkami Chrystusa i czterech ewangelistów. Na emporze odrestaurowane w latach 2006-08 organy Siegfrieda Sauera z Hoexter, W nawie lewej na zakończeniu późnogotycki ołtarz Matki Boskiej Miłosierdzia z XVI w., przy filarach ołtarze Matki Boskiej Ostrobramskiej i Miłosierdzia Bożego. W nawie prawej na zakończeniu renesansowy ołtarz Ukrzyżowania, ponad nim mały prospekt organowy Maxa Terletzkiego z Królewca. Przy filarze ołtarz Św. Józefa, przy ścianie zewnętrznej barokowy XVII-wieczny ołtarz Matki Boskiej Różańcowej. W kaplicach przywieżowych renesansowe świeczniki z głową jelenia i Matki Boskiej z Dzieciątkiem, figura Chrystusa Boleściwego, ołtarz Matki Boskiej Częstochowskiej, tablice pamiątkowe ks. Teodora Benscha i Jana Hanowskiego oraz popiersie biskupa Maksymiliana Kallera. W kruchcie bocznej obraz Św. Floriana i kamienna XIV-wieczna kropielnica. Wsporniki sklepień zaprojektowano w formie polichromowanych, brodatych głów męskich, wykonanych z terakoty. Witraże pochodzą z warsztatu Mieczysława i Karola Paczków z Krakowa, wykonane w latach 1974-76 według projektu Hanny Szczypińskiej z Piastowa.
Opis architektury Kościół wzniesiony w stylu gotyckim, ceglany na kamiennym podmurowaniu. Bryła świątyni składa się z korpusu, wieży, dwóch kaplic przywieżowych i kruchty bocznej. Korpus przykryty dwuspadowym dachem, od strony prezbiterium dekoracyjny sterczynowy szczyt, od strony wieży półszczyty. Wieża podwyższona w XVI w., zwieńczenie wieży dachem namiotowym z neogotycką latarnią pochodzi z XIX w. Podwyższenie wieży zaakcentowane zostało urwaniem się dekoracyjnych, zielonych, glazurowanych kształtek. Kaplice przywieżowe nakryte dachami pulpitowymi. Kruchta boczna z dachem dwuspadowym dostawiona do lewej nawy bocznej. Katedra jest trójnawową, sześcioprzęsłową, bezchórową halą, bez wyodrębnionego prezbiterium. W nawie głównej sklepienia sieciowe w bocznych kryształowe, w kaplicach przywieżowych kolebkowe z lunetami, w zakrystii krzyżowo-żebrowe z gurtem. Podczas renowacji w XIX w., wymieniono latarnię wieży, wyburzono kruchtę przy prawej nawie bocznej oraz dodane zostały ośmioboczne kolumienki na skrajach fasady kościoła. Wejście główne pod wieżą, ujęte w ostrołukowy rozglifiony, gotycki portal, zamykane drzwiami z 2001 r. ze scenami z pontyfikatu Jana Pawła II: wybór na papieża 1978, wizyta w Olsztynie 1991, ustanowienie arcybiskupstwa warmińskiego 1992, otwarcie Roku Świętego 2000, w naczółku Św. Jakub Starszy. W płycinach po obu stronach portalu epitafium Jana Pawła II oraz inskrypcja Basilica Minor 2004.
Ciekawostki W nawie bocznej zachowane są późnogotyckie stalle z nieistniejącego kościoła franciszkańskiego w Braniewie. Zachowało się tylko pięć zaplecków, resztę nieświadomie spaliła gosposia na plebanii Św. Katarzyny w Braniewie, przygotowując obiad dla proboszcza. Ołtarz Matki Boskiej Ostrobramskiej składa się z obrazu namalowanego w 1947 r. przez Ludomira Ślendzińskiego wmontowanego w gotycką szafę ołtarza Św. Katarzyny Aleksandryjskiej, ufundowanego i konsekrowanego w 1489 r. przez biskupa warmińskiego Łukasza Watzenrodego, wuja Mikołaja Kopernika. 23 lipca 1635 r. kościół odwiedził podczas swojej podróży król Władysław IV, przejeżdżając przez Olsztyn z Dobrego Miasta do Olsztynka. W ołtarzu w Kaplicy Wieczystej Adoracji figurę Matki Bożej z Dzieciątkiem flankują rzadko spotykani święci: Św. Kanut Duński i Św. Katarzyna Szwedzka. Oryginalna pokrywa barokowej chrzcielnicy uległa stłuczeniu. Obecnie drewniana XX-wieczna pokrywa imituje dawną marmurową.
Legenda W kaplicy przywieżowej znajduje się świecznik z poroża jelenia. Legenda głosi, że w XVI w. burgrabia zamkowy urządził polowanie nad Jeziorem Długim. Spłoszony jeleń dobiegł do miasta, przemierzył kilka ulic, wbiegł do kościoła i padł martwy na środku nawy głównej. Na pamiątkę tego wydarzenia z poroża wykonano ten świecznik. Przy wejściu głównym, w licu muru zachowane są liczne okrągłe wgłębienia. Są to pozostałości zwyczaju odpalania ognia w Wielką Sobotę (liturgia światła). Legenda głosi jednak, że są to dziury wiercone przez grzeszników jako pokuta zadana w konfesjonale. Podobno każdy wiercił tym czym grzeszył.
Informacje praktyczne - parking dla autokarów 400 m. przy ul. Nowowiejskiego - zwiedzanie katedry jest bezpłatne - obowiązuje zakaz zwiedzania podczas mszy, nabożeństw i innych uroczystości kościelnych - czas zwiedzania ok. 30 minut
(c) Andrzej Bobrowicz
fot.Karolina Łachacz fot.Karolina Łachacz fot.Michał Węgrzycki
|